Kleszczowe zapalenie mózgu

Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) jest chorobą, którą wywołuje wirus przenoszony przez kleszcze. Wirus kleszczowego zapalenia mózgu (ang. tick-borne encephalitis virus), należy do rodziny Flaviviridae. KZM jest przyczyną wirusowych zakażeń ośrodkowego układu nerwowego na całym świecie, głównie w krajach Europy Wschodniej, Środkowej, Północnej i coraz częściej Zachodniej oraz Azji i Rosji. Co roku odnotowywanych jest około 10 000 – 12 000 klinicznych przypadków kleszczowego zapalenia mózgu, jednakże zdaniem naukowców, rzeczywista liczba przypadków jest znacznie wyższa. 

Znaczący odsetek zakażeń wirusem pochodzi od ugryzień przez zarażone kleszcze, które często pozostają przytwierdzone do skóry przez wiele dni. W nielicznych przypadkach zakażenie może nastąpić poprzez spożycie niepasteryzowanego mleka lub przetworów z niego wykonanych, pochodzących od zainfekowanych wirusem KZM zwierząt, takich jak kozy, owce czy krowy. Ludzie są narażeni na kontakt z kleszczami podczas pobytu na świeżym powietrzu w obszarach zalesionych, zwykle do wysokości około 2000 metrów nad poziomem morza, szczególnie w okresie wiosenno-letnim. Należy jednak zaznaczyć, że choroba ta nie przenosi się bezpośrednio z człowieka na człowieka. 

Objawy kleszczowego zapalenia mózgu

Natychmiastowe usunięcie kleszcza nie gwarantuje ochrony przed kleszczowym zapaleniem mózgu, gdyż wiruz KZM znajduje się w ślinie kleszcza, przez co jest w stanie w krótkim odstępie czasu od ukłucia przeniknąć do organizmu człowieka. Z uwagi na fakt iż ten wirus, w odróżnieniu do bakterii wywołujących boleriozę, nie poddaje się antybiotykom, jak dotąd nie został opracowany lek, dzięki któremu można sktecznie zniszczyć namnażający się w ograniźmie wirus KZM.  

Objawy kleszczowego zapalenia mózgu (KZM) mogą mieć charakter wczesny lub późny, mogą także wystąpić powikłania.

Objawy wczesne

Szacuje się iż 1/3 zakażeń pozostaje bezobjawowa. Jednakże nawet w przypadku wystąpienia objawów, początkowo trudo jest je zdiagnozować jako rezultat kleszczowego zapalenia mózgu. Wczesne objawy KZM są zwykle niespecyficzne i łatwo jest je pomylić z innymi chorobami. Pierwsze objawy mogą pojawić się w przeciągu kilku lub kilkunastu dni od ukąszenia kleszcza. Możemy do nich zaliczyć symptomy takie jak:

• Gorączka – często przekraczająca 40 °C, utrzymująca się kilka dni lub tygodni.
• Bóle głowy – występujące z różnym nasileniem i umiejscowieniem.
• Bóle mięśni i stawów – zazwyczaj w okolicy karku, ramion i pleców.
• Ogólne złe samopoczucie – uczucie zmęczenia, osłabienia, braku energii.
• Objawy grypopodobne – kaszel, katar, ból gardła.
• Zmiany skórne – wysypka, która może pojawić się w okolicy ugryzienia kleszcza.
• Zaburzenia neurologiczne – problemy z równowagą, koordynacją ruchową, pamięcią i koncentracją, ale także zaburzenia czucia, mrowienie i drętwienie.

Objawy późne

Późne objawy kleszczowego zapalenia mózgu (KZM) pojawiają się zwykle po kilku tygodniach od momentu zakażenia wirusem. Jest to tak zwana II faza zakażenia określana inaczej mianem neurologicznej. Praktycznie wszyscy pacjenci, u których występuje ta faza wymagają hospotalizacji. Późne objawy mogą mieć różnorodny charakter i obejmować:

• Zaburzenia neurologiczne – problemy z koordynacją ruchową, drgawki, zaburzenia mowy i widzenia, paraliż twarzy, osłabienie mięśni.
• Zapalenie opon mózgowych – objawiające się bólem głowy, sztywnością karku, światłowstrętem oraz wymiotami.
• Zapalenie mózgu – wywołujące zaburzenia funkcji poznawczych, zmiany w zachowaniu, zaburzenia mowy i widzenia, problemy z pamięcią.
• Zapalenie rdzenia kręgowego – objawiające się paraliżem, niedowładem mięśni, zaburzeniami czucia.
• Objawy psychiczne – niestabilność emocjonalna, depresja, lęki, zmiany nastroju, zaburzenia snu, problemy z pamięcią.
• Objawy sercowo-naczyniowe – nadciśnienie tętnicze, arytmie serca.
• Zaburzenia oddychania – co może wymagać wspomagania oddechy przy pomocy respiratora.

Powikłania

Pomijając symptomy występujące bezpośrednio podczas przechodzenia choroby, KZM może prowadzić do różnego rodzaju powikłań i długotrwałych skutków zdrowotnych. Ryzyko wystąpienia poważnych powikłań rośnie wraz z wiekiem, zwłaszcza osoby starsze obciążone chorobami przewlekłymi są narażone na cięższy przebieg. Najczęściej występujące powikłania KZM związane są z zapaleniem mózgu i zalicza się do nich:

• ubytek słuchu
• zaniki mięśni obręczy barkowej,
• uszkodzenia móżdżku (zaburzenia równowagi, koordynacji ruchowej, ataksja),
• niedowłady.

Nie mniej dokuczliwe, choć mało charakterystyczne, są zaburzenia sfery psychicznej – apatia, zaburzenia uwagi i pamięci, zaburzenia snu, bóle głowy i rozdrażnienie. Niektóre osoby mogą doświadczyć również trwałego upośledzenia fukcji poznawczych i mierzyć się z trudnościami w obszarze koncentracji, pamięci i uczeniu się.

W przypadku podejrzenia zakażenia kleszczowym zapaleniem mózgu (KZM), nie należy zwlekać z wizytą u lekarza. Wczesne rozpoznanie i leczenie są kluczowe dla minimalizacji ryzyka poważnych powikłań oraz poprawy rokowań. Objawy KZM mogą być podobne do innych chorób zakaźnych, dlatego też ważne jest, aby lekarz przeprowadził odpowiednie badania laboratoryjne oraz diagnostykę obrazową, aby potwierdzić lub wykluczyć zakażenie.

Diagnostyka kleszczowego zapalenia mózgu

W przypadku KZM, czas jest kluczowy. Im szybciej zostanie postawiona diagnoza i rozpoczęte leczenie, tym większe szanse na pełne wyleczenie. Nie warto lekceważyć nawet najdrobniejszych podejrzeń związanych z zakażeniem kleszczowym zapaleniem mózgu i należy niezwłocznie udać się do lekarza.

Diagnostyka KZM wymaga połączenia różnych metod, takich jak badania laboratoryjne, obrazowanie mózgu oraz diagnozowanie na podstawie objawów.

Badania laboratoryjne

Badania laboratoryjne są kluczowe w diagnostyce KZM, pomagają w potwierdzeniu lub wykluczeniu zakażenia i umożliwają lekarzom wdrożenie odpowiedniego leczenia. 

W diagnostyce istotne znaczenie mają badania laboratoryjne, w tym przede wszystkim pobranie próbki krwi i wykrycie przeciwciał przeciwko wirusowi KZM za pomocą testu ELISA. Jeśli test wykaże obecność przeciwciał, konieczne jest potwierdzenie diagnozy za pomocą kolejnego testu – Western blot. Dodatkowo, badanie płynu mózgowo-rdzeniowego, pobranego w trakcie nakłucia lędźwiowego, może potwierdzić obecność wirusa KZM i pomóc w ustaleniu odpowiedniego leczenia.

Badania laboratoryjne są ważnym narzędziem w diagnostyce KZM, ale są jedynym sposobem na rozpoznanie choroby. 

Obrazowanie mózgu

Koleją metodą stosowaną w diagnostyce kleszczowego zapalenia mózgu są badania wykorzystywane do oceny stanu mózgu i wykrycie ewentualnych powikłań KZM. Tomografia komputerowa (TK) oraz rezonans magnetyczny (MRI) pozwalają na sprawdzenie czy nie występuje zapalenie mózgu, a także na inne powikłania, takie jak zapalenie opon mózgowych.

W obrazowaniu mózgu w KZM ważne jest również użycie kontrastu gadolinowego, który pomaga w wykrywaniu miejsc, gdzie bariery krew-mózg są uszkodzone. W takich miejscach może występować obrzęk i martwica tkanek mózgowych, które są wynikiem działania wirusa KZM.

Jednakże, obrazowanie mózgu jest jedynie jednym z narzędzi diagnostycznych, a diagnoza KZM powinna być ustalona na podstawie pełnej oceny objawów klinicznych oraz wyników badań laboratoryjnych, takich jak badania krwi i płynu mózgowo-rdzeniowego.

Diagnozowanie na podstawie objawów

Diagnoza KZM na podsawie objawów klinicznych jest trudna, gdyż objawy KZM są zwykle podobne do objawów innych chorób układu nerwowego, takich jak zapalenie mózgu wywołane innymi wirusami, a także zapalenie opon mózgowych. Jednakże szybka diagnoza jest niezwykle istotna gdyż wczesne rozpoznanie choroby i rozpoczęcie leczenia jest kluczowe dla minimalizacji ryzyka poważnych powikłań i trwałych uszkodzeń mózgu.

Leczenie kleszczowego zapalenia mózgu

Leczenie kleszczowego zapalenia mózgu (KZM) opiera się przede wszystkim na podawaniu antybiotyków i leczeniu objawowym. 

Antybiotykoterapia

Antybiotykoterapia jest jednym z głównych sposobów leczenia kleszczowego zapalenia mózgu. Polega na podawaniu antybiotyków, które działają na bakterie wywołujące KZM. Należy jednak pamiętać, że antybiotyki nie działają na wirusa KZM, dlatego leczenie jest skierowane głównie na zwalczanie bakterii oraz zmniejszenie objawów choroby. Lekarz dobiera odpowiednie antybiotyki oraz dawkowanie w zależności od ciężkości choroby i stanu pacjenta.

Najczęściej stosowanymi antybiotykami w leczeniu KZM są:

• doksycyklina
• ceftriakson
• penicylina

Leczenie antybiotykami powinno być jak najszybciej rozpoczęte po potwierdzeniu diagnozy. Ważne jest, aby leczenie antybiotykami było prowadzone przez cały okres zalecony przez lekarza, nawet jeśli objawy choroby ulegną poprawie. Przerwanie leczenia może prowadzić do nawrotu choroby i powikłań.

Należy pamiętać, że antybiotyki nie są skuteczne w leczeniu objawów neurologicznych, które mogą pojawić się w wyniku KZM. Dlatego konieczne jest także leczenie objawowe.

Leczenie objawowe

Leczenie objawowe ma na celu łagodzenie objawów, takich jak bóle głowy, gorączka, nudności i wymioty. W tym celu stosuje się leki przeciwbólowe, przeciwgorączkowe, przeciwwymiotne oraz leki zmniejszające obrzęk mózgu.

Profilaktyka

Profilaktyka KZM obejmuje szereg działań mających na celu zapobieganie ukąszeniom przez kleszcze oraz szybkie usuwanie kleszcza w razie jego wystąpienia. Kilka podstawowych zasad profilaktyki obejmuje:

1. Unikanie terenów leśnych i podmokłych, szczególnie w okresie wiosenno-letnim, kiedy kleszcze są najaktywniejsze.
2. Zakładanie odpowiedniego stroju, takiego jak długie spodnie i rękawy, oraz nakładanie preparatów odstraszających kleszcze.
3. Regularne kontrolowanie skóry, zwłaszcza po pobycie na terenie zalesionym lub podmokłym, w celu wczesnego wykrycia kleszcza.
4. Szybkie usuwanie kleszcza, jeśli zostanie wykryty na skórze, za pomocą specjalnego przyrządu lub wizyty u lekarza.
5. Szczepienie przeciwko KZM dla osób narażonych na ryzyko zakażenia, takich jak mieszkańcy obszarów endemicznych, pracownicy leśni czy osoby aktywnie spędzające czas na terenach leśnych i podmokłych.

Profilaktyka KZM jest kluczowa dla uniknięcia zakażenia i poważnych powikłań związanych z chorobą. W przypadku podejrzenia zakażenia lub wystąpienia objawów należy natychmiast skonsultować się z lekarzem.

Wnioski – przypomnienie najważniejszych faktów

Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) to poważna choroba zakaźna wywoływana przez wirus przenoszony przez kleszcze. Wczesne rozpoznanie i leczenie są kluczowe dla zapobiegania dalszemu postępowi choroby i powikłaniom, które mogą mieć poważne konsekwencje dla zdrowia i życia pacjenta.

W diagnostyce KZM wykorzystuje się badania laboratoryjne, obrazowanie mózgu i diagnozowanie na podstawie objawów. Leczenie KZM obejmuje antybiotykoterapię i leczenie objawowe. Profilaktyka obejmuje unikanie obszarów, gdzie występują kleszcze, stosowanie środków odstraszających kleszcze, noszenie odpowiedniego ubrania i regularne sprawdzanie skóry pod kątem obecności kleszczy.